Çeviride Etiket Kullanımı ve Etiketlerin İşlevi

CAT Araçlarında Etiket Nedir? Çeviride Etiketler Nasıl Kullanılır?

Teknolojinin akıl almaz düzeyde geliştiği ve bu gelişimle birlikte insanlığa her geçen gün daha verimli özellikler sunduğu bir dönemde yaşıyoruz. Teknolojinin sunduğu imkanlardan faydalanmak ve sağladığı özelliklerden en yüksek verimi alabilmek için programları ve yazılımları tanımak ve iyi derecede kullanabilmek büyük öneme sahiptir.

Teknolojide yaşanan devrimler çeviri sektörünün şu anki şeklini almasında kritik rol oynamış, çeviri sektörüne daha hızlı ve daha doğru sonuçlar alınabilen bir yapı kazandırmıştır. Bilgisayar Destekli Çeviri Araçları (Türkçe kısaltmasıyla CAT veya İngilizce kısaltmasıyla CAT Araçları) ile birlikte çeviri sektöründe çalışanların yaptıkları işlerde hız, doğruluk ve tutarlılık önemli ölçüde artış göstermiştir.

Bu yazıda “Etiket nedir?”, “Çeviride etiketler ne işe yarar?”, “CAT Araçlarında etiketler nasıl kullanılır?” gibi soruların cevapları yer almaktadır. Bilgisayar Destekli Çeviri (CAT) Araçlarının sunduğu birçok faydalı özellikten yalnızca biri olan etiket (İngilizce karşılığı tag’dir) özelliği birçok farklı şekilde ve birbirinden farklı amaçlara yönelik olarak kullanılabilir. Çevrilmek için bir Bilgisayar Destekli Çeviri Aracına yüklenen metin, daha önce farklı bir metin düzenleme aracında oluşturulduğu için (örn. Microsoft Office Word) metinde kullanılmış olan biçimsel özellikler (örn. kalın veya italik yazı, yazı tipi) CAT Araçlarına etiketler kullanılarak aktarılır.

Çevirinin Biçimi Nasıl Korunur?

Çeviri yapılırken kaynak metindeki anlamı ve üslubu koruyarak çeviri yapmak kadar kaynak metnin sahip olduğu biçimsel özellikleri korumak da profesyonel şekilde çeviri yapmanın önemli bir şartıdır. Çevirmenler CAT Araçları sayesinde kaynak metinde yer alan biçimsel (format ile ilgili) özellikleri çeviriye eksiksiz olarak aktarabilirler.

ETİKETLER NE İŞE YARAR?

Etiket olarak tabir ettiğimiz öğeler esasında HTML Öğeleridir (HTML Entities). Günümüzde kullanılan ve pek sade görünen metinlerin temelinde bu HTML (Hypertext Markup Language) öğeleri yer almaktadır.

Çeviride Etiket Örnekleri

Çeviri işi metinlerle ilgili olduğu için çevirmenler bu öğelerle sık sık karşılaşırlar. Bu yüzden bunların ne işe yaradığını ve anlamlarını bilmeleri işlerini kolaylaştırır. Etiketler başlangıç ve bitiş olmak üzere çiftler halinde veya tek bir etiket olarak kullanılabilir. Ayrıca CAT Araçlarında karşımıza çıkan etiketler farklı görünümlere ve farklı işlevlere sahiptir. Örneğin metin etiket çifti, içinde barındırdığı metnin kalın yazılması işlevini gösterir. Tekli olanlara ise İngilizcedeki “Trademark” sözcüğünün kısaltması olan ve ^TM sembolü yerine geçen ™ etiketi örnek verilebilir. Sıkça kullanılan diğer etiketleri görmek için buraya tıklayın.

Kaynak metinde kullanılan etiketlerin hedef metinde (çeviride) yer almaması eksikliklere ve farklılıklara sebep olur. Teslim edilen çeviride “Şirket Adı^TM” yazması gerekirken yalnızca “Şirket Adı” yazıyorsa çeviri eksik yapılmış demektir. Kaynakta yer alan etiketleri kullanmak çevirinin eksiksiz şekilde teslim edilebilmesi için büyük önem taşır.

KULLANILMAMASI GEREKEN ETİKETLER

Yukarıdaki paragraflarda etiket kullanımının ne kadar önemli olduğu ve kullanılmaması durumunda neler olabileceği ifade edilmiştir. Çok sık rastlanmasa da etiketlerin kullanılmaması gereken belli başlı durumlar ortaya çıkabilir. Buna genellikle çeviride kullanılan dil çifti ve bu dillerin birbirinden farklı kurallara sahip olması sebep olmaktadır.

Örnek: “I had an accident with my father's car.” cümlesinde tek tırnak işareti yerine ' etiketi kullanılır. “Babamın arabasıyla kaza yaptım.” şeklinde Türkçeye çevrilecek cümlede tırnak işareti kullanılmadığı için bu etiketi kullanmak hatalı çeviriye sebep olur.

Önemli bilgi: Bu örnekte olduğu gibi kaynaktaki bir etiketin kullanılmaması XBench veya Verifika gibi Kalite Kontrol (QA) Araçlarında hata olarak işaretlenir. Endişeye gerek yoktur; çünkü bu durumda Kalite Kontrol Araçları tarafından hata olarak görülen tırnak işareti etiketinin kullanılmaması gerçek bir hataya yol açmaz ve göz ardı edilebilir.

ETİKET ÇEŞİTLERİ

Kaynak metnin biçimini korumaya ve bunu çeviriye eksiksiz olarak yansıtmaya yarayan etiketler farklı CAT Araçlarında ve farklı görüntüleme ayarlarında çeşitli görünümlere sahip olabilir. Günümüzde sıkça kullanılan SDL Trados, memoQ, Memsource, Across, Idiom ve SDL Passolo gibi programlarda genel görünüm, tema, renk şemaları, kısayollar, ayarlar, dizilimler, örüntüler, segmentasyon farklarının yanı sıra etiketler de farklı görünüme ve yazım şekline sahiptir. Bazı CAT Araçlarındaki etiketlerin içinde açıkça HTML kodu görülürken bazılarında (örn. Memsource’ta) sadece sayılar yer alabilir. Etiketlerin metin içindeki görünümleri birçok CAT Aracında kullanıcı tarafından ayarlanabilir.

Yeterli teorik bilginin ardından yapılan çevirilerde bu bilgilerin uygulanmasıyla birlikte etiketlerin doğru kullanımı kısa süre içinde kavranabilir. Çevirmen en sık kullanacağı CAT Aracını belirlemeli ve bu araçta etiket kullanımını en iyi şekilde kavramalıdır. Etiketlerin işlevini ve mantığını bir araçta kavradıktan sonra diğer CAT Araçlarındaki etiket kullanımını çözmek oldukça kolaylaşır. Zira etiketlerin işlevi ve mantığı temelde aynıdır.

ETİKETLERİN KISAYOLLARI

Çeviri Yaparken Etiket Nasıl Yerleştirilir?

Kaynaktaki etiketlerin hedef bölümüne eksiksiz ve doğru şekilde aktarılmasının ne kadar önemli olduğu yazının önceki kısımlarında vurgulanmıştır. Hızla değişen ve gelişen çeviri sektöründe çoğunlukla kısa sürede doğru çeviriler yapmak artık daha da önemlidir. Çeviri yaparken vakit kaybetmemek için CAT Araçlarında bulunan kısayolları kullanmak gerekir. Tüm kısayollar ayrı bir yazının konusu olduğu için burada sadece etiket yerleştirme için kullanılabilecek kısayollar anlatılacaktır.

İlk yöntemde çeviriye başlamadan önce CTRL ve Insert (SDL Trados için) tuşlarına aynı anda tıklayarak kaynak metni içindeki etiketlerle birlikte hedefe yapıştırabilir ve yapıştırdığınız metin üzerinde (etiketleri silmeden) çeviri yapabilirsiniz.

İkinci yöntemde ise hedef segmentte çeviriyi yaptıktan sonra imleci etiketin hedef metinde bulunmasını istediğiniz yere yerleştirebilir ve mouse ile kaynak metindeki etiketin üzerine gelip aynı anda CTRL ile mouse’un sol tuşuna tıklayabilirsiniz. Bu eylemden sonra üzerine tıklanan etiket hedef metinde imlecin olduğu yere kopyalanır.

Ayrıca bir etiket çiftini hedefe kopyalamak istiyorsanız hedefte etiket çiftinin arasında kalmasını istediğiniz metni seçtikten sonra kaynakta kopyalamak istediğiniz etiket çiftinden birine çift tıklayabilirsiniz. Böylece etiket çiftini hedefte olması gereken yere yerleştirmiş olursunuz.

ETİKET KULLANIMINA DAİR KRİTİK BİLGİLER

Doğru ve hızlı çeviri yapmak için olmazsa olmaz nitelikte olan etiketler, dikkatsizlik sonucu çeviride beklenmeyen birçok hataya sebep olabilir. Yazının kısayollarla ilgili kısmında bahsedildiği şekilde etiketler çeviriye uygulanır ve hedef metinde etiketlerin doğru şekilde yerleştirilmesi sağlanır. Ancak bunu yaparken hedef metinde fazladan boşluk veya İngilizce tabiriyle ‘double space’ hatası yapmamaya özen gösterilmelidir.

Etiketler normal metinden ayrı bir yapıya sahip olduğu için metnin içinde dikkat dağınıklığına sebep olabilir. Bu noktada bilinmesi gereken en önemli ve ilk şey şudur: Bizzat kendisi ‘boşluk’ etiketi (açılımı ‘non-breaking space’ ve içeriği   olan etiket) olmadığı sürece hiçbir etiket boşluk yerine geçmez. Dolayısıyla boşluk etiketi dışındaki etiketlerden önce veya sonra boşluk koyulmaması durumunda kelimeler birleşir ve iki kelimenin arasında boşluk olmaz. Benzer şekilde boşluk etiketinin önüne veya sonuna boşluk konursa bu etiketin geldiği ve fazladan boşluk konan yerde 2’şer boşluk bırakılmış olur. Bu durumlar, çeviride boşluk hataları yaratır. Boşluk bırakma konusunda kaynak metni referans almak ve hedef metnin dilbilgisi kurallarına uymak gerekir.

İlaveten
etiketi, satır sonu oluşturur ve boş bir etikettir. Boşluk anlamına gelmez ancak bu etiketin geldiği yerde sonraki satıra geçilir ve genellikle bu etiketin sağında ya da solunda boşluk bırakılmaz.

Hangi Etiket Nereye Gelir?

Kaynak metnin içerdiği etiketlerin hedefe nasıl aktarılacağı, bunu yaparken kullanılabilecek farklı yöntemler ve ortaya çıkabilecek çeşitli hatalardan bahsettikten sonra sıra etiketlerin hedef metindeki yerlerinin belirlenmesine geldi. Yapılan çevirilerin dil çiftlerine göre etiket kullanımının zorluk derecesi değişebilir. Örneğin öğe diziliminin son derece benzer olması nedeniyle İngilizceden Almancaya yapılan bir çeviride kaynaktaki ve hedefteki etiketlerin yerleri birbirine oldukça benzerdir. Ancak İngilizceden Türkçeye yapılan bir çeviride durumlar farklı olabilir.

Örnek: “I always believed that this little kid had something special.” cümlesi “Bu ufaklıkta özel bir şeyler olduğuna daima inandım.” şeklinde Türkçeye çevrildiğinde kaynakta başlarda yer alan etiketin hedef metinde son kısımlarda olduğu görülmektedir. Böyle bir durumda sadece bir adet etiket söz konusu olduğu zaman sorun çıkmasa da etiket sayısı arttıkça ortalık karışabilir.

Yukarıdaki örnekte dikkat edilmesi gereken başka bir nokta ise etiketin belli bir sözcüğe / söz öbeğine bağlı olması ve yerinin buna göre değişmesidir. Belli bir sözcüğe bağlı olmayan ve temelde cümlenin yapısal özelliklerini belirleyen etiketlerin yerleri kaynakta ve hedefte aynı olmalıdır.

Örnek: “To break lines
in a text,
use the br element.” şeklinde kurulan bir cümlenin “Bir metni
satırlara ayırmak için
br öğesini kullanın.” şeklinde çevrildikten sonra şu şekilde görünmesi beklenir:
“Bir metni
satırlara ayırmak için
br öğesini kullanın.”

Bu tür etiketlerin olduğu durumlarda çeviri yaparken dikkat edilmesi gereken şey, kaynaktaki etiketlerin konumudur. Ayrıca yukarıdaki etiketlerden önce veya sonra boşluk bırakılmamıştır çünkü bu etiket satır atlatır. Tıpkı bir segmentten diğerine geçerken segment sonlarına boşluk koyulmaması gibi satır atlatma etiketinden önce ya da sonra da boşluk konmaz.

Yukarıda birçok açıdan incelenip belirtildiği üzere etiket kullanımını iyi bilmek doğru ve hızlı çeviri yapmada kilit rol oynar. Etiketlerin yanlış kullanılması veya hiç kullanılmaması sonucunda hedef metin kaynak metindeki şekilde görünmeyeceği için müşterinizle aranızda büyük sorunlar çıkabilir. Bugünün şartlarında çeviri yapan ve teknolojinin avantajlarından en iyi şekilde faydalanmak isteyen tüm çevirmenlerin etiket kullanımını ve kısayolları en iyi şekilde öğrenmesi ve uygulaması gerekir.

Yazan: M. Furkan Şahin

Yayınlanma Tarihi: 13.01.2020

Hedef Okuyucu Kitlesi: Tüm Çevirmenler, Çeviri Bölümü Öğrencileri, Çevirmenliğe Yeni Başlayanlar, Kendini Geliştirmek İsteyen Çevirmenler

• 0
• Paylaş: